Po co są mokradła?

Czy mokradła naprawdę wpływają na nasze codzienne życie? Absolutnie! Ale czy jesteśmy tego w pełni świadomi? To pytanie powinno być rozważane przez każdego z nas osobiście.

Niestety, wielu ludzi nadal nie zdaje sobie sprawy z istotnej roli, jaką odgrywają mokradła, zarówno dla naszej planety, jak i dla nas samych. Co więcej, na całym świecie znikają one w przerażającym tempie, szybciej niż jakikolwiek inny ekosystem. Ten problem został zauważony dziesięciolecia temu, co doprowadziło do podpisania Konwencji Ramsarskiej 2 lutego 1971 roku w Ramsarze w Iranie, mającej na celu ochronę międzynarodowo ważnych obszarów wodno-błotnych. To porozumienie, znane powszechnie jako Konwencja Ramsarska, od tego czasu jest corocznie upamiętniane 2 lutego jako Światowy Dzień Mokradeł. Motto tegorocznej edycji brzmi „Mokradła i ludzie: Połączone losy”.

Czym są mokradła?

Konwencja Ramsarska szeroko definiuje obszary związane z wodą, obejmując różne typy mokradeł, takie jak bagna, bagienka, torfowiska, stałe i sezonowe wody śródlądowe (takie jak jeziora, stawy) oraz przybrzeżne wody morskie (o głębokości nie przekraczającej 6 metrów przy odpływie).

W regionie Wielkopolski obszary związane z rzeką Wartą i jej dopływami (mokre łąki, starorzecza, lasy łęgowe), jeziora, mniejsze zbiorniki wodne i torfowiska (te, które nie zostały osuszone) odgrywają istotną rolę.

Dlaczego potrzebujemy mokradeł?

Intensywny rozwój rolnictwa, przemysłu i niekontrolowana suburbanizacja obszarów wiejskich stopniowo pozbawiają naturę jej najcenniejszych części. Zarówno przyroda, jak i ludzie cierpią na skutek tego. W jaki więc sposób mokradła wpływają na dobrobyt człowieka i codzienne życie?

Wody śródlądowe i tereny bagienni są kluczowymi źródłami wody słodkiej dla dzikiej przyrody. Nieracjonalne wykorzystanie mokradeł może prowadzić do obniżenia poziomu wody w jeziorach i/lub poziomu wód gruntowych do tego stopnia, że obszar zaczyna wysychać, a następnie pustoszeje. Jezioro Aralskie, położone w Kazachstanie i Uzbekistanie, stanowi przykład.

Wysychanie mokradeł i zmiany reżimów wodnych wpływają na życie wielu osób. Uprawa roślin na takich terenach staje się znacznie droższa, a plony spadają, co czyni ją ekonomicznie nieopłacalną. Dobrze utrzymane mokradła dostarczają nam licznych korzyści ekosystemowych, z których czerpiemy rzeczywiste korzyści. Te naturalne ekosystemy oferują nam wiele produktów używanych w codziennym życiu, w tym żywność, wodę i leki. Dodatkowo, podczas burz, mokradła działają jak gąbka, wchłaniając nadmiar wody, chroniąc przed powodziami i erozją gleby.

W miesiącach letnich mokradła uwalniają wodę powoli, uzupełniając zasoby wód gruntowych, podczas gdy ich parująca powierzchnia zwiększa wilgotność powietrza. Ponadto, jeziora o czystej wodzie oferują możliwości rekreacyjne i pełnią funkcję estetyczną w krajobrazach. Szczególnie doceniamy to latem, gdy szukamy powrotu do natury. Jednak to się zmienia na naszą szkodę, ponieważ obniżenie poziomu wody w jeziorach lub coraz częstsze zakwity sinic, spowodowane spływem nawozów, uniemożliwiają korzystanie z jezior w celach rekreacyjnych. Nie zapominajmy, że kontakt z naturą zaspokaja nasze podstawowe i duchowe potrzeby, działając relaksująco. Dlatego wniosek jest prosty: im lepiej zachowane są te obszary, tym większa korzyść dla przyrody i człowieka.

Negatywne skutki utraty i degradacji mokradeł

Jeśli chodzi o negatywne skutki utraty lub degradacji mokradeł dla samej przyrody, niestety jest ich wiele. Niemal 20% gatunków związanych z terenami wodno-błotnymi jest narażonych na wyginięcie. Spacerując przez wilgotne łąki, już nie widzimy niegdyś pospolitych gatunków roślin, takich jak kukułka szerokolistna czy kruszczyk błotny – niektóre z najpiękniejszych storczyków występujących w Polsce. Zmiany w indeksie troficzności (bogactwo składników odżywczych) jezior mają negatywny wpływ na rzadkie gatunki roślin i zwierząt występujące w nich. Ustępują one bardziej pospolitym, mniej wymagającym gatunkom, co znacząco zmniejsza bioróżnorodność.

Jedną z niezwykle istotnych grup mokradeł są torfowiska. Stanowią one kluczowy magazyn węgla w biosferze lądowej, przechowując co najmniej dwa razy więcej węgla niż lasy. Szacowana powierzchnia torfowisk w Polsce wynosi około 1,2 miliona hektarów, co stanowi niemal 4% obszaru kraju. Każde podmokłe lądowisko to torfowisko, jednak nie każde torfowisko to podmokłe lądowisko.  Ponad 80% torfowisk zostało osuszonych, więc nie są już bagienne. Każde osuszone torfowisko emituje do atmosfery kilka do kilkudziesięciu ton gazów cieplarnianych. W Polsce tylko osuszone tereny torfowiskowe odpowiadają za 10% rocznych emisji z sektora energetycznego i przemysłowego. Ich renaturalizacja jest jedynym sposobem przywrócenia jednej z ich pierwotnych funkcji – akumulacji węgla.

Jak możemy chronić mokradła?

Działania, które możemy podjąć, zależą od stopnia ich degradacji. W przypadku mniej zmienionych obszarów wodno-błotnych najlepszym, co możemy zrobić dla ich ochrony, jest pozostawienie ich w spokoju. Czasami najlepszym rozwiązaniem dla ochrony rzadkich gatunków i naturalnych procesów jest pozostawienie ich bez ingerencji człowieka. Inne działania na rzecz ochrony już osuszonych mokradeł obejmują zatrzymanie dalszego osuszania lub ich ponowne nawodnienie. Oznacza to likwidację systemów drenażowych i zasypywanie rowów drenażowych. Naturalnie, należy rozważyć sposób i zakres działań indywidualnie dla każdej sytuacji. Paludikultura, czyli półnaturalny system, jest rozwiązaniem, które pozwala na ekonomiczne wykorzystanie tych obszarów. Oparta jest ona na rolnictwie i leśnictwie bagiennym, przywracając wysokie poziomy wody w glebie, która następnie jest użytkowana. Ta metoda chroni torfową glebę, a jednocześnie pozwala na uprawę roślin takich jak trzcina pospolita, pałka wodna, mech torfowiec czy olsza czarna, które mogą być także wykorzystane do produkcji biomasy, paszy czy włókien.

Czy teraz rozumiesz, jak mokradła mają znaczenie dla naszego życia każdego dnia?

Zrozumienie znaczenia mokradeł jest kluczowe dla naszego dobrobytu i zdrowia planety. Od zapewniania podstawowych usług ekosystemowych po zachowanie bioróżnorodności i łagodzenie zmian klimatycznych, ochrona mokradeł powinna być naszym głównym priorytetem. Więc następnym razem, gdy natkniesz się na obszar mokradeł, poświęć chwilę, by docenić jego znaczenie i zastanów się, co możesz zrobić, aby pomóc go chronić.